🔹 مقدمه
مفصل آرنج یکی از مفاصل پیچیده و پرکاربرد بدن است که نقش مهمی در حرکات دست، گرفتن اشیا و فعالیت‌های روزمره دارد.
این مفصل از به‌هم‌پیوستن سه استخوان بازو (هومروس)، زند زبرین (رادیوس) و زند زیرین (اولنا) تشکیل می‌شود و با کمک رباط‌ها، کپسول مفصلی و عضلات اطراف، پایداری و حرکات نرم خود را حفظ می‌کند.
به دلیل فعالیت زیاد و قرار گرفتن در معرض ضربات و حرکات تکراری، مفصل آرنج در برابر آسیب‌های مختلفی آسیب‌پذیر است.
از التهاب تاندون‌ها گرفته تا شکستگی‌های پیچیده یا آرتروز مفصل، طیف وسیعی از مشکلات می‌تواند باعث درد و محدودیت حرکتی در این ناحیه شود.
وقتی درمان‌های غیرجراحی مثل دارو، فیزیوتراپی یا تزریق مؤثر نباشند، جراحی آرنج می‌تواند راه‌حل نهایی برای بازگرداندن عملکرد و کاهش درد باشد.
🔹 آناتومی و عملکرد مفصل آرنج
مفصل آرنج از سه مفصل کوچک تشکیل شده که درون یک کپسول مشترک قرار دارند:
مفصل بازویی-زند زبرین (Humeroradial)
مفصل بازویی-زند زیرین (Humeroulnar)
مفصل زند زبرین-زند زیرین پروگزیمال (Proximal radioulnar)
این مفصل‌ها با هم اجازه‌ی حرکات خم و باز شدن (فلکسیون و اکستنشن) و چرخش ساعد (پروناسیون و سوپیناسیون) را فراهم می‌کنند.
ثبات آرنج توسط رباط‌های قوی (رباط جانبی داخلی و خارجی) و عضلات اطراف تأمین می‌شود. هر آسیبی به این ساختارها می‌تواند باعث درد، بی‌ثباتی یا خشکی مفصل شود.
🔹 بیماری‌ها و آسیب‌های شایع آرنج
مشکلات آرنج در سه گروه اصلی تقسیم می‌شوند:
آسیب‌های تاندونی و عضلانی
آسیب‌های استخوانی و مفصلی
آسیب‌های عصبی
در ادامه مهم‌ترین مواردی که ممکن است به جراحی نیاز پیدا کنند را مرور می‌کنیم:
۱. آرنج تنیس‌بازان (Tennis Elbow / Lateral Epicondylitis)
یکی از شایع‌ترین علل درد آرنج، التهاب یا پارگی جزئی تاندون‌های متصل به قسمت خارجی آرنج است.
در بیشتر موارد با فیزیوتراپی و تزریق درمان می‌شود، اما اگر درد بیش از ۶ تا ۱۲ ماه ادامه پیدا کند، جراحی آزادسازی تاندون (Tendon Release) توصیه می‌شود.
🔸 روش جراحی:
با برش کوچک یا به‌صورت آرتروسکوپی انجام می‌شود. در این روش بخش آسیب‌دیده تاندون جدا و بافت سالم حفظ می‌شود.
۲. آرنج گلف‌بازان (Golfer’s Elbow / Medial Epicondylitis)
مشابه آرنج تنیس‌بازان است ولی در سمت داخلی آرنج اتفاق می‌افتد.
در موارد مقاوم به درمان محافظه‌کارانه، جراحی برای برداشتن بافت آسیب‌دیده و ترمیم تاندون انجام می‌شود.
۳. دررفتگی و ناپایداری آرنج
آرنج بعد از شانه دومین مفصل مستعد دررفتگی در بدن است. دررفتگی ممکن است کامل یا همراه با شکستگی باشد (دررفتگی-شکستگی).
در دررفتگی ساده، جااندازی بسته معمولاً کافی است. اما در مواردی که رباط‌ها یا استخوان‌ها آسیب دیده باشند، جراحی بازسازی رباط‌ها یا فیکساسیون شکستگی‌ها لازم است.
🔹 روش‌های جراحی:
بازسازی رباط جانبی داخلی و خارجی
فیکساسیون شکستگی‌های همراه با پیچ یا پلیت
در موارد خاص، استفاده از پروتز موقت (External fixator) برای حفظ ثبات مفصل
۴. شکستگی‌های اطراف آرنج
شکستگی‌های آرنج می‌توانند در قسمت‌های مختلف رخ دهند:
شکستگی سر رادیوس
شکستگی اولکرانون (نوک آرنج)
شکستگی کندیل‌های استخوان بازو
شکستگی‌های پیچیده مفصلی
در این موارد، جراحی با هدف بازگرداندن آناتومی طبیعی و جلوگیری از خشکی انجام می‌شود.
🔸 روش‌های درمانی:
فیکساسیون با پیچ و پلیت
تعویض سر رادیوس در موارد خردشدگی
در شکستگی‌های غیرقابل بازسازی، تعویض کامل مفصل آرنج (Elbow Arthroplasty)
۵. آرتروز مفصل آرنج
آرتروز ممکن است به‌دلیل آسیب‌های قدیمی، شکستگی، یا بیماری‌های التهابی مانند آرتریت روماتوئید ایجاد شود.
در مراحل پیشرفته، وقتی درد و محدودیت حرکت زندگی روزمره را مختل می‌کند، درمان جراحی مطرح می‌شود.
🔹 روش‌های درمانی بسته به شدت آرتروز:
آرتروسکوپی آرنج: برای برداشتن زوائد استخوانی و آزادسازی مفصل
تعویض مفصل آرنج (Total Elbow Arthroplasty): در موارد پیشرفته و درد شدید
تعویض مفصل آرنج به‌ویژه در بیماران مسن با نتایج بسیار خوبی همراه است و باعث کاهش درد و افزایش دامنه حرکت می‌شود.
۶. گیر افتادگی عصب اولنار (Cubital Tunnel Syndrome)
عصب اولنار در پشت آرنج از تونلی به نام کوبیتال عبور می‌کند. در اثر فشار یا تحریک مزمن، بیمار دچار بی‌حسی و گزگز در انگشتان کوچک و انگشت حلقه می‌شود.
اگر درمان‌های غیرجراحی مؤثر نباشد، جراحی برای آزادسازی یا جابه‌جایی عصب انجام می‌شود.
۷. خشکی و محدودیت حرکتی آرنج (Stiff Elbow)
خشکی مفصل ممکن است به‌دنبال شکستگی، جراحی یا التهاب طولانی‌مدت رخ دهد.
در این موارد، هدف جراحی آزادسازی بافت‌های فیبروتیک و چسبندگی‌ها است تا دامنه حرکت بازگردد.
🔸 روش‌ها:
آرتروسکوپی برای موارد خفیف تا متوسط
جراحی باز برای خشکی‌های شدید یا پس از تروما
🔹 روش‌های جراحی آرنج
🩺 ۱. آرتروسکوپی آرنج
جراحی آرتروسکوپی با برش‌های کوچک انجام می‌شود و به جراح امکان می‌دهد داخل مفصل را با دوربین مخصوص مشاهده و درمان کند.
✅ کاربردها:
برداشتن زوائد استخوانی (Osteophytes)
آزادسازی مفصل در آرتروز یا شانه یخ‌زده
درمان التهاب‌های مزمن
شست‌وشوی مفصل در عفونت
🔹 مزایا:
درد کمتر بعد از عمل
بهبود سریع‌تر
جای زخم کوچک
🩺 ۲. جراحی باز آرنج
در آسیب‌های پیچیده مانند شکستگی‌ها یا بازسازی رباط‌ها، جراحی باز بهترین روش است.
✅ موارد کاربرد:
فیکساسیون شکستگی‌ها با پلیت و پیچ
ترمیم تاندون‌ها و رباط‌ها
تعویض مفصل کامل آرنج
🩺 ۳. تعویض کامل مفصل آرنج (Total Elbow Arthroplasty)
در آرتروز پیشرفته یا شکستگی‌های غیرقابل ترمیم، مفصل طبیعی با پروتز فلزی و پلاستیکی جایگزین می‌شود.
🔹 اهداف جراحی:
از بین بردن درد
بازگرداندن حرکت
بهبود عملکرد در فعالیت‌های روزمره
🔸 مراقبت پس از عمل:
استفاده از آویز دست تا چند هفته
شروع حرکات آرام با فیزیوتراپی
پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین (بیش از ۵ کیلوگرم در طول عمر مفصل مصنوعی)
🔹 مراقبت‌های بعد از جراحی آرنج
رعایت دقیق توصیه‌های پزشک و فیزیوتراپی نقش بسیار مهمی در موفقیت جراحی دارد:
شروع فیزیوتراپی طبق دستور پزشک
استفاده از آتل یا آویز برای حفاظت مفصل
پرهیز از حرکات ناگهانی
پیگیری منظم برای کنترل روند ترمیم
مدت بازگشت به فعالیت بسته به نوع جراحی بین ۶ هفته تا ۶ ماه متغیر است.
🔹 تکنولوژی‌های نوین در جراحی آرنج
در سال‌های اخیر پیشرفت‌های چشمگیری در این حوزه اتفاق افتاده است:
استفاده از ناوبری کامپیوتری (Navigation) برای جای‌گذاری دقیق ایمپلنت‌ها
پروتزهای سه‌بعدی سفارشی‌سازی‌شده برای هر بیمار
بیومتریال‌های جدید با ماندگاری بیشتر
درمان‌های بیولوژیک (PRP و سلول‌های بنیادی) برای ترمیم تاندون‌ها
🔹 جمع‌بندی
جراحی آرنج می‌تواند تأثیر چشمگیری در بهبود کیفیت زندگی بیماران داشته باشد؛ به‌ویژه در مواردی که درد مزمن، خشکی یا ناپایداری مفصل فعالیت‌های روزمره را مختل کرده است.
انتخاب نوع جراحی بسته به نوع آسیب، سن بیمار، سطح فعالیت و وضعیت بافت‌های اطراف توسط جراح فوق تخصص شانه و آرنج انجام می‌شود.
هدف نهایی در تمام روش‌ها، کاهش درد، بازگرداندن حرکت طبیعی و ارتقای عملکرد مفصل است.