🔹 مقدمه
مفصل شانه، متحرک‌ترین مفصل بدن انسان است و نقش بسیار مهمی در انجام فعالیت‌های روزمره مانند لباس پوشیدن، برداشتن اجسام یا شانه کردن مو دارد.
اما همین دامنه‌ی حرکتی وسیع، آن را مستعد ساییدگی، آرتروز و آسیب‌های تاندونی می‌کند.
در مواردی که درد، خشکی و محدودیت حرکت به حدی برسد که زندگی روزانه بیمار مختل شود و درمان‌های غیرجراحی (دارو، فیزیوتراپی، تزریق، یا آرتروسکوپی) دیگر پاسخگو نباشند، تعویض مفصل شانه بهترین گزینه درمانی است.
این جراحی با جایگزینی سطوح آسیب‌دیده مفصل با اجزای مصنوعی (پروتز) انجام می‌شود تا حرکت و عملکرد طبیعی شانه بازگردد و درد از بین برود.
🔹 آناتومی و عملکرد مفصل شانه
مفصل شانه از اتصال سه استخوان تشکیل می‌شود:
استخوان بازو (هومروس)
تیغه شانه (اسکاپولا)
ترقوه (کلاویکل)
سطح کروی سر استخوان بازو درون حفره کم‌عمقی به نام گلنوئید از استخوان کتف قرار می‌گیرد.
حرکات روان شانه به‌وسیله‌ی عضلات روتاتور کاف و رباط‌های اطراف آن کنترل می‌شود.
وقتی این سطوح مفصلی بر اثر آرتروز، التهاب یا آسیب تخریب شوند، حرکت طبیعی مختل شده و درد شدید ایجاد می‌شود.
⚠️ علل نیاز به تعویض مفصل شانه
تعویض مفصل شانه معمولاً زمانی انجام می‌شود که مفصل دچار تخریب غیرقابل برگشت شده باشد. مهم‌ترین دلایل عبارت‌اند از:
۱. آرتروز اولیه شانه (Primary Osteoarthritis)
در اثر فرسایش طبیعی غضروف مفصل، معمولاً در سنین بالاتر ایجاد می‌شود.
بیماران از درد عمیق و خشکی تدریجی مفصل شکایت دارند.
۲. آرتروز ثانویه (Secondary Arthritis)
نتیجه آسیب یا بیماری قبلی در مفصل، از جمله:
شکستگی‌های قدیمی و بدجوش‌خورده
دررفتگی‌های مکرر شانه
التهاب‌های مزمن یا عفونت قبلی مفصل
۳. پارگی وسیع و غیرقابل ترمیم عضلات روتاتور کاف (Cuff Tear Arthropathy)
در صورت از بین رفتن عملکرد عضلات روتاتور کاف، سر بازو بالا می‌رود و باعث تخریب سطح مفصل می‌شود.
۴. آرتریت روماتوئید و بیماری‌های التهابی مشابه
التهاب مزمن باعث تخریب غضروف و استخوان می‌شود و در مراحل پیشرفته نیاز به تعویض مفصل دارد.
۵. شکستگی‌های شدید سر استخوان بازو
در شکستگی‌های خردشده که امکان بازسازی وجود ندارد، تعویض مفصل بهترین انتخاب است.
🔹 انواع تعویض مفصل شانه
با توجه به نوع آسیب، وضعیت تاندون‌های روتاتور کاف و کیفیت استخوان، انواع مختلفی از تعویض مفصل شانه وجود دارد.
۱. تعویض کامل آناتومیک شانه (Anatomic Total Shoulder Arthroplasty)
در این روش، سطوح مفصلی آسیب‌دیده با قطعاتی مشابه ساختار طبیعی شانه جایگزین می‌شوند:
سر استخوان بازو با قطعه‌ی فلزی کروی
سطح گلنوئید با قطعه‌ی پلی‌اتیلنی (پلاستیکی مقاوم)
🔹 شرایط مناسب:
تاندون‌های روتاتور کاف سالم
آرتروز یا ساییدگی پیشرفته مفصل
🔹 مزایا:
بازگرداندن حرکت طبیعی
تسکین درد پایدار
طول عمر طولانی پروتز (۱۰ تا ۲۰ سال)
🔹 محدودیت:
در صورت پارگی کامل تاندون‌های روتاتور کاف، این نوع تعویض عملکرد مناسبی ندارد.
۲. تعویض معکوس شانه (Reverse Shoulder Arthroplasty)
این نوع در دو دهه اخیر انقلابی در درمان بیماران با پارگی وسیع روتاتور کاف ایجاد کرده است.
در این روش محل کروی و گودی مفصل برعکس می‌شود:
سر کروی (توپ) روی استخوان کتف نصب می‌شود
قسمت فنجانی (کاپ) روی بازو قرار می‌گیرد
با این تغییر، عضله‌ی دلتوئید می‌تواند جای تاندون‌های پاره را بگیرد و حرکت بازو را ممکن سازد.
🔹 موارد کاربرد:
پارگی کامل و غیرقابل ترمیم روتاتور کاف
آرتروز ناشی از پارگی کاف (Cuff Tear Arthropathy)
شکستگی‌های پیچیده در سالمندان
تعویض مجدد (Revision Arthroplasty)
🔹 مزایا:
بازیابی دامنه حرکت در بیماران بدون روتاتور کاف
کاهش چشمگیر درد
ثبات مناسب مفصل
🔹 محدودیت‌ها:
احتمال دررفتگی در حرکات خاص
محدودیت در بلند کردن اجسام سنگین
۳. تعویض جزئی شانه (Hemiarthroplasty)
در این روش فقط سر استخوان بازو با قطعه فلزی جایگزین می‌شود و سطح گلنوئید دست‌نخورده باقی می‌ماند.
🔹 کاربرد:
شکستگی‌های شدید سر استخوان بازو (به‌ویژه در بیماران جوان)
زمانی‌که غضروف گلنوئید هنوز سالم است
🔹 مزایا:
جراحی ساده‌تر و کوتاه‌تر
حفظ استخوان بیشتر
🔹 محدودیت:
در صورت تخریب تدریجی گلنوئید، ممکن است بعداً نیاز به تعویض کامل ایجاد شود.
۴. تعویض بازنگری (Revision Shoulder Arthroplasty)
گاهی پس از سال‌ها استفاده از مفصل مصنوعی، ممکن است به دلایلی مانند لق شدن، عفونت یا شکست قطعات نیاز به جراحی مجدد باشد.
🔹 اهداف بازنگری:
تعویض یا بازسازی اجزای لق‌شده
پاک‌سازی عفونت
بازسازی استخوان از دست‌رفته
🔹 این جراحی بسیار تخصصی است و معمولاً توسط جراح فوق تخصص شانه و آرنج انجام می‌شود.
🔹 مراحل جراحی تعویض مفصل شانه
۱. بی‌هوشی عمومی یا بلوک عصبی (Nerve Block)
۲. برش جراحی در جلوی شانه
۳. برداشتن سطوح آسیب‌دیده استخوان
۴. آماده‌سازی بستر برای قطعات پروتز
- جای‌گذاری دقیق اجزای فلزی و پلی‌اتیلنی
- کنترل حرکت و پایداری مفصل
- بستن زخم و پانسمان
مدت عمل معمولاً بین ۹۰ تا ۱۵۰ دقیقه است.
🔹 مراقبت‌های پس از جراحی
دوران نقاهت بخش مهمی از موفقیت جراحی است.
🔸 پس از عمل:
بازو در آویز مخصوص (اسلینگ) قرار می‌گیرد.
بیمار معمولاً طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت مرخص می‌شود.
🔸 فیزیوتراپی:
هفته‌ی اول: حرکات پاندولی و کششی ملایم
هفته‌ی ۴ تا ۶: افزایش دامنه حرکت
هفته‌ی ۸ تا ۱۲: تمرینات قدرتی
🔸 بازگشت به فعالیت:
کارهای روزمره: حدود ۶ هفته
ورزش‌های سبک (شنا، دوچرخه ثابت): حدود ۳ ماه
حرکات سنگین یا وزنه‌برداری: پس از ۶ ماه
⚙️ عوارض احتمالی جراحی
هرچند درصد موفقیت تعویض مفصل شانه بسیار بالا (بیش از ۹۰٪) است، ولی آگاهی از عوارض احتمالی ضروری است:
عفونت زخم یا عمق مفصل
دررفتگی یا ناپایداری پروتز
لق شدن قطعات در طول زمان
آسیب عصبی (به‌ویژه عصب آگزیلاری)
محدودیت حرکت در صورت بازتوانی ناکافی
با تکنیک‌های جراحی جدید و مراقبت دقیق، احتمال بروز این مشکلات بسیار کاهش یافته است.
🔹 ماندگاری مفصل مصنوعی
طول عمر پروتزهای امروزی معمولاً بین ۱۵ تا ۲۰ سال است.
در بیماران مسن حتی طولانی‌تر هم دوام می‌آورند.
عوامل مؤثر در ماندگاری:
دقت جراحی و تراز مناسب اجزا
کیفیت استخوان
رعایت محدودیت‌ها (عدم بلند کردن اجسام سنگین بالای سر)
فیزیوتراپی منظم
🔹 تکنولوژی‌های نوین در تعویض مفصل شانه
پیشرفت‌های اخیر باعث افزایش دقت و ماندگاری پروتزها شده است:
پروتزهای سه‌بعدی سفارشی (3D Printed Custom Implants)
هدایت کامپیوتری و ناوبری جراحی (Computer Navigation)
طرح‌های جدید پروتز با بیومکانیک طبیعی‌تر
استفاده از پوشش‌های ضدسایش و آنتی‌باکتریال
این فناوری‌ها به‌ویژه در بیماران جوان‌تر و فعال‌تر، نتایج بسیار موفقی به همراه داشته‌اند.
❤️ جمع‌بندی
تعویض مفصل شانه یکی از مؤثرترین جراحی‌های ارتوپدی در بازگرداندن عملکرد و از بین بردن درد مزمن شانه است.
انتخاب نوع پروتز و تکنیک جراحی باید بر اساس وضعیت خاص هر بیمار (سلامتی تاندون‌ها، کیفیت استخوان و میزان فعالیت روزانه) توسط جراح فوق تخصص شانه و آرنج تعیین شود.
با انجام دقیق جراحی، مراقبت پس از عمل و فیزیوتراپی اصولی، اکثر بیماران می‌توانند طی چند ماه به زندگی فعال و بدون درد بازگردند.
تعویض مفصل شانه (Shoulder Arthroplasty): درمان قطعی آرتروز و آسیب‌های پیشرفته شانه
🔹 مقدمه
مفصل شانه، متحرک‌ترین مفصل بدن انسان است و نقش بسیار مهمی در انجام فعالیت‌های روزمره مانند لباس پوشیدن، برداشتن اجسام یا شانه کردن مو دارد.
اما همین دامنه‌ی حرکتی وسیع، آن را مستعد ساییدگی، آرتروز و آسیب‌های تاندونی می‌کند.
در مواردی که درد، خشکی و محدودیت حرکت به حدی برسد که زندگی روزانه بیمار مختل شود و درمان‌های غیرجراحی (دارو، فیزیوتراپی، تزریق، یا آرتروسکوپی) دیگر پاسخگو نباشند، تعویض مفصل شانه بهترین گزینه درمانی است.
این جراحی با جایگزینی سطوح آسیب‌دیده مفصل با اجزای مصنوعی (پروتز) انجام می‌شود تا حرکت و عملکرد طبیعی شانه بازگردد و درد از بین برود.
🔹 آناتومی و عملکرد مفصل شانه
مفصل شانه از اتصال سه استخوان تشکیل می‌شود:
استخوان بازو (هومروس)
تیغه شانه (اسکاپولا)
ترقوه (کلاویکل)
سطح کروی سر استخوان بازو درون حفره کم‌عمقی به نام گلنوئید از استخوان کتف قرار می‌گیرد.
حرکات روان شانه به‌وسیله‌ی عضلات روتاتور کاف و رباط‌های اطراف آن کنترل می‌شود.
وقتی این سطوح مفصلی بر اثر آرتروز، التهاب یا آسیب تخریب شوند، حرکت طبیعی مختل شده و درد شدید ایجاد می‌شود.
⚠️ علل نیاز به تعویض مفصل شانه
تعویض مفصل شانه معمولاً زمانی انجام می‌شود که مفصل دچار تخریب غیرقابل برگشت شده باشد. مهم‌ترین دلایل عبارت‌اند از:
۱. آرتروز اولیه شانه (Primary Osteoarthritis)
در اثر فرسایش طبیعی غضروف مفصل، معمولاً در سنین بالاتر ایجاد می‌شود.
بیماران از درد عمیق و خشکی تدریجی مفصل شکایت دارند.
۲. آرتروز ثانویه (Secondary Arthritis)
نتیجه آسیب یا بیماری قبلی در مفصل، از جمله:
شکستگی‌های قدیمی و بدجوش‌خورده
دررفتگی‌های مکرر شانه
التهاب‌های مزمن یا عفونت قبلی مفصل
۳. پارگی وسیع و غیرقابل ترمیم عضلات روتاتور کاف (Cuff Tear Arthropathy)
در صورت از بین رفتن عملکرد عضلات روتاتور کاف، سر بازو بالا می‌رود و باعث تخریب سطح مفصل می‌شود.
۴. آرتریت روماتوئید و بیماری‌های التهابی مشابه
التهاب مزمن باعث تخریب غضروف و استخوان می‌شود و در مراحل پیشرفته نیاز به تعویض مفصل دارد.
۵. شکستگی‌های شدید سر استخوان بازو
در شکستگی‌های خردشده که امکان بازسازی وجود ندارد، تعویض مفصل بهترین انتخاب است.
🔹 انواع تعویض مفصل شانه
با توجه به نوع آسیب، وضعیت تاندون‌های روتاتور کاف و کیفیت استخوان، انواع مختلفی از تعویض مفصل شانه وجود دارد.
۱. تعویض کامل آناتومیک شانه (Anatomic Total Shoulder Arthroplasty)
در این روش، سطوح مفصلی آسیب‌دیده با قطعاتی مشابه ساختار طبیعی شانه جایگزین می‌شوند:
سر استخوان بازو با قطعه‌ی فلزی کروی
سطح گلنوئید با قطعه‌ی پلی‌اتیلنی (پلاستیکی مقاوم)
🔹 شرایط مناسب:
تاندون‌های روتاتور کاف سالم
آرتروز یا ساییدگی پیشرفته مفصل
🔹 مزایا:
بازگرداندن حرکت طبیعی
تسکین درد پایدار
طول عمر طولانی پروتز (۱۰ تا ۲۰ سال)
🔹 محدودیت:
در صورت پارگی کامل تاندون‌های روتاتور کاف، این نوع تعویض عملکرد مناسبی ندارد.
۲. تعویض معکوس شانه (Reverse Shoulder Arthroplasty)
این نوع در دو دهه اخیر انقلابی در درمان بیماران با پارگی وسیع روتاتور کاف ایجاد کرده است.
در این روش محل کروی و گودی مفصل برعکس می‌شود:
سر کروی (توپ) روی استخوان کتف نصب می‌شود
قسمت فنجانی (کاپ) روی بازو قرار می‌گیرد
با این تغییر، عضله‌ی دلتوئید می‌تواند جای تاندون‌های پاره را بگیرد و حرکت بازو را ممکن سازد.
🔹 موارد کاربرد:
پارگی کامل و غیرقابل ترمیم روتاتور کاف
آرتروز ناشی از پارگی کاف (Cuff Tear Arthropathy)
شکستگی‌های پیچیده در سالمندان
تعویض مجدد (Revision Arthroplasty)
🔹 مزایا:
بازیابی دامنه حرکت در بیماران بدون روتاتور کاف
کاهش چشمگیر درد
ثبات مناسب مفصل
🔹 محدودیت‌ها:
احتمال دررفتگی در حرکات خاص
محدودیت در بلند کردن اجسام سنگین
۳. تعویض جزئی شانه (Hemiarthroplasty)
در این روش فقط سر استخوان بازو با قطعه فلزی جایگزین می‌شود و سطح گلنوئید دست‌نخورده باقی می‌ماند.
🔹 کاربرد:
شکستگی‌های شدید سر استخوان بازو (به‌ویژه در بیماران جوان)
زمانی‌که غضروف گلنوئید هنوز سالم است
🔹 مزایا:
جراحی ساده‌تر و کوتاه‌تر
حفظ استخوان بیشتر
🔹 محدودیت:
در صورت تخریب تدریجی گلنوئید، ممکن است بعداً نیاز به تعویض کامل ایجاد شود.
۴. تعویض بازنگری (Revision Shoulder Arthroplasty)
گاهی پس از سال‌ها استفاده از مفصل مصنوعی، ممکن است به دلایلی مانند لق شدن، عفونت یا شکست قطعات نیاز به جراحی مجدد باشد.
🔹 اهداف بازنگری:
تعویض یا بازسازی اجزای لق‌شده
پاک‌سازی عفونت
بازسازی استخوان از دست‌رفته
🔹 این جراحی بسیار تخصصی است و معمولاً توسط جراح فوق تخصص شانه و آرنج انجام می‌شود.
🔹 مراحل جراحی تعویض مفصل شانه
۱. بی‌هوشی عمومی یا بلوک عصبی (Nerve Block)
۲. برش جراحی در جلوی شانه
۳. برداشتن سطوح آسیب‌دیده استخوان
۴. آماده‌سازی بستر برای قطعات پروتز
- جای‌گذاری دقیق اجزای فلزی و پلی‌اتیلنی
- کنترل حرکت و پایداری مفصل
- بستن زخم و پانسمان
مدت عمل معمولاً بین ۹۰ تا ۱۵۰ دقیقه است.
🔹 مراقبت‌های پس از جراحی
دوران نقاهت بخش مهمی از موفقیت جراحی است.
🔸 پس از عمل:
بازو در آویز مخصوص (اسلینگ) قرار می‌گیرد.
بیمار معمولاً طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت مرخص می‌شود.
🔸 فیزیوتراپی:
هفته‌ی اول: حرکات پاندولی و کششی ملایم
هفته‌ی ۴ تا ۶: افزایش دامنه حرکت
هفته‌ی ۸ تا ۱۲: تمرینات قدرتی
🔸 بازگشت به فعالیت:
کارهای روزمره: حدود ۶ هفته
ورزش‌های سبک (شنا، دوچرخه ثابت): حدود ۳ ماه
حرکات سنگین یا وزنه‌برداری: پس از ۶ ماه
⚙️ عوارض احتمالی جراحی
هرچند درصد موفقیت تعویض مفصل شانه بسیار بالا (بیش از ۹۰٪) است، ولی آگاهی از عوارض احتمالی ضروری است:
عفونت زخم یا عمق مفصل
دررفتگی یا ناپایداری پروتز
لق شدن قطعات در طول زمان
آسیب عصبی (به‌ویژه عصب آگزیلاری)
محدودیت حرکت در صورت بازتوانی ناکافی
با تکنیک‌های جراحی جدید و مراقبت دقیق، احتمال بروز این مشکلات بسیار کاهش یافته است.
🔹 ماندگاری مفصل مصنوعی
طول عمر پروتزهای امروزی معمولاً بین ۱۵ تا ۲۰ سال است.
در بیماران مسن حتی طولانی‌تر هم دوام می‌آورند.
عوامل مؤثر در ماندگاری:
دقت جراحی و تراز مناسب اجزا
کیفیت استخوان
رعایت محدودیت‌ها (عدم بلند کردن اجسام سنگین بالای سر)
فیزیوتراپی منظم
🔹 تکنولوژی‌های نوین در تعویض مفصل شانه
پیشرفت‌های اخیر باعث افزایش دقت و ماندگاری پروتزها شده است:
پروتزهای سه‌بعدی سفارشی (3D Printed Custom Implants)
هدایت کامپیوتری و ناوبری جراحی (Computer Navigation)
طرح‌های جدید پروتز با بیومکانیک طبیعی‌تر
استفاده از پوشش‌های ضدسایش و آنتی‌باکتریال
این فناوری‌ها به‌ویژه در بیماران جوان‌تر و فعال‌تر، نتایج بسیار موفقی به همراه داشته‌اند.
❤️ جمع‌بندی
تعویض مفصل شانه یکی از مؤثرترین جراحی‌های ارتوپدی در بازگرداندن عملکرد و از بین بردن درد مزمن شانه است.
انتخاب نوع پروتز و تکنیک جراحی باید بر اساس وضعیت خاص هر بیمار (سلامتی تاندون‌ها، کیفیت استخوان و میزان فعالیت روزانه) توسط جراح فوق تخصص شانه و آرنج تعیین شود.
با انجام دقیق جراحی، مراقبت پس از عمل و فیزیوتراپی اصولی، اکثر بیماران می‌توانند طی چند ماه به زندگی فعال و بدون درد بازگردند.